Z chwilą nadania przywileju lokacyjnego Biłgoraj zyskał prawo do trzech jarmarków, a w następnych latach do ośmiu (1693). Dzięki usytuowaniu przy drodze handlowej z Lublina do Przemyśla i pomiędzy Krzeszowem a Szczebrzeszynem miał dobre warunki rozwoju. Handel Biłgoraja rozwijał się dzięki cotygodniowym targom oraz przez jarmarki, które odbywały się cztery razy w roku. Na jarmarki biłgorajskie przywożono przede wszystkim produkty pochodzenia rolniczego i leśnego, a wywożono m.in. miód, wyroby kuśnierskie oraz znaczne ilości mięsa.
Od początku miasto miało charakter rzemieślniczy. Rozwijało się tu sitarstwo, któremu sprzyjał teren piaszczysto-lesisty, o słabych glebach oraz duża ilość rzemieślników. Pierwsza wzmianka o cechu sitarskim została odnaleziona w dokumencie Jana III Sobieskiego z 1693 roku, potwierdzającym przywileje cechu sitarskiego. Rzemiosło to stało się najbardziej rozwiniętym w Biłgoraju i dostarczało pracy mieszkańcom. W XVIII wieku sita biłgorajskie docierały do miast, tak okolicznych, jak i dalszych ośrodków, a także za granicę: do Szwecji, Niemiec, Węgier, Mołdawii, Turcji, Persji. Liczne wojny z wojskami kozacko-tatarskimi sprawiły, że miasto było wielokrotnie rabowane i palone. Po większych pożarach miasto musiało być odbudowywane od podstaw, gdyż większość budynków była drewniana. Pożar z 1788 roku strawił znaczną część miasta wraz z zabudowaniami jurydyki plebańskiej.
Po upadku powstania kościuszkowskiego, w czasie rozbiorów Biłgoraj znajdował się pod panowaniem austriackim i wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, w 1815 roku, gdy utworzono Królestwo Polskie, znalazł się pod zaborem rosyjskim. W czasie obu powstań mieszkańcy Biłgoraja walczyli o niepodległość. W okresie I wojny światowej działania wojenne toczyły się na terenie powiatu biłgorajskiego w latach 1914–1915. Walki spowodowały duże straty – przemysł podupadł, wielu ludzi wyemigrowało. Na przełomie lat 20. i 30. silnie rozwinęła się działalność inwestycyjna i gospodarcza. W 1922 roku w Biłgoraju wybudowano elektrownię miejską, dzięki czemu była to pierwsza miejscowość posiadająca prąd elektryczny. Zwiększała się liczba domów murowanych, jednakże większość mieszkań aż do 1939 roku była budowana z drewna.
Dalszemu rozwojowi przeszkodził wybuch II wojny światowej. Lotnictwo niemieckie 8 września 1939 roku zbombardowało miasto. 11 września miasto zostało podpalone w kilku miejscach, a pożar trwał cały dzień. Spłonęło 1006 budynków, w tym 293 domy mieszkalne i 713 budynków gospodarczych. Spaliło się centrum miasta oraz Ratusz, kościół parafialny, synagoga, biblioteka Macierzy Szkolnej, kino i 2 sale widowiskowe. 14 września lotnictwo niemieckie dokonało drugiego bombardowania, w trakcie którego zginęło około 100 osób. 16 września toczyła się walka armii „Kraków” z wojskami niemieckimi o Biłgoraj, w której poległo 78 żołnierzy, a 80 podniosło rany. Od 28 września do 3 października 1939 roku, zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow, Biłgoraj znajdował się pod okupacją radziecką. Do Biłgoraja ponownie wkroczyli Niemcy. Niemieckie władze okupacyjne uczyniły Biłgoraj siedzibą powiatu biłgorajskiego, który wchodził w skład dystryktu lubelskiego. Represje dotyczyły całej ludności Biłgoraja. W listopadzie 1942 roku utworzono getto, w którym znalazła się ludność żydowska. Zlikwidowano je w 1943 roku, jednak już w kwietniu 1944 roku w Biłgoraju działał obóz przejściowy dla partyzantów. 24 lipca 1944 roku miasto zostało wyzwolone przez Armię Czerwoną.
W okresie powojennym nastąpiła odbudowa zniszczonego i zaniedbanego miasta. W latach 1944–1978 szybko zwiększała się liczba ludności Biłgoraja, co wiązało się przede wszystkim z napływem ludności wiejskiej.
Do najważniejszych zabytków Biłgoraja należą: późnobarokowy kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, wzniesiony w latach 1732–1755 w miejscu dawnego zboru kalwińskiego, dawna cerkiew greckokatolicka (1790–1793) od 1919 roku kościół rzymskokatolicki pw. św. Jerzego, kościół pofranciszkański pw. św. Marii Magdaleny (1921–1929) wystawiony w miejscu wcześniejszego kościoła z 1644 roku fundacji Jana Zamojskiego, kirkut (I poł. XIX wieku) odnowiony w latach 1985–1986 i cmentarz rzymskokatolicki z 1787 roku. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1807 roku.
Biłgoraj leży w południowej części województwa lubelskiego, ok. 85 km od Lublina, w sąsiedztwie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Miasto leży na Równinie Biłgorajskiej, nad rzeką Białą i Czarną Ładą. Na terenie powiatu występują dwie krainy geobotaniczne – Kotlina Sandomierska i Roztocze. Na obszarze Kotliny Sandomierskiej można wyróżnić Równinę Biłgorajską i Płaskowyż Tarnogrodzki. Równina biłgorajska jest to kraina leśno-łąkowa, na której przeważają gleby słabe, o niskiej wartości i silnym zakwaszeniu. Równinę Biłgorajską i Płaskowyż Tarnogrodzki rozdziela dolina rzeki Tanwi.
Pierwszy zapis, nazwa, charakter, przywilej lokacyjny
Pierwszy zapis
Najstarszy dokument miasta to akt lokacyjny, który zachował się w kopii wpisanej do Metryki Koronnej, przechowywanej w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
Objaśnienie nazwy
Wydaje się, że nazwa miejsca, na którym lokowano miasto w 1578 roku, jest o wiele starsza od samej osady. Mamy tu bowiem do czynienia z nazwą dwuczłonową, w której drugi człon – Goraj – oznacza miejsce górzyste. Natomiast pierwszy człon – Bieł – można interpretować jako biały. Być może chodziło o rozróżnienie wzniesienia, na którym istniało miasto Goraj od tego, gdzie później powstał Biłgoraj. Zatem mamy najprawdopodobniej do czynienia z nazwą kulturową „Biały Goraj”, które zapisywano jako „Biełgoraj”, a następnie „Biłgoraj”.
Charakter
Biłgoraj został założony jako nowe miasto na tzw. surowym korzeniu. Plan miasta z 1849 roku pozwala uchwycić charakter jego układu przestrzennego. W tym czasie Biłgoraj był miejską aglomeracją z rynkiem, jurydyką plebańską, Przedmieściem Tarnogrodzkim, Przedmieściem Lubelskim, Przedmieściem Zamojskim. Zabudowa Biłgoraja była jednokondygnacyjna, materiałem budowlanym było drewno. Jedyne obiekty, jakie wyrastały ponad poziom parterowych domów w XVIII wieku, to drewniana cerkiew unicka oraz drewniany kościół parafialny.
Położony na wzniesieniu Biłgoraj posiadał naturalne walory obronne, jednak zbudowano wokół niego parkany, baszty oraz bramy, co ograniczało rozwój terytorialny miasta. Obok terenów podległych jurysdykcji miejskiej w obrębie Biłgoraja możemy wyróżnić trzy niezależne kompleksy zwartej zabudowy. Były to okolice synagogi, cerkwi unickiej oraz kościoła katolickiego. Obiekty sakralne były zlokalizowane przy traktach wylotowych: obiekty żydowskie usytuowano przy bramie Lubelskiej, unickie przy bramie Tarnogrodzkiej, katolickie przy bramie Zamojskiej.
Data nadania przywileju lokacyjnego
Biłgoraj otrzymał prawa miejskie magdeburskie z ręki króla Stefana Batorego w przywileju lokacyjnym wydanym we Lwowie 10 września 1578 roku. Jest to typowy przywilej lokacyjny, zawierający królewskie zezwolenie na założenie miasta oraz nadający nowej osadzie prawo miejskie.
Herb, przywileje, przynależność administracyjna, dane demograficzne
Pieczęć, herbŹródłem do odtworzenia pierwotnego wizerunku herbu Biłgoraja jest odcisk pieczęci miejskiej z 1591 roku. Składa się on z dwóch części: łabędzia oraz trzech belek u dołu, które tworzą herb „Korczak” – znak rodziny Gorajskich. Znak ten utrzymywał się przez następne dwa stulecia. Dopiero w 1811 roku, w związku z zarządzeniem władz Księstwa Warszawskiego, miastom nakazano używanie herbu państwowego, co przyczyniło się do tego, że herb biłgorajski odszedł w zapomnienie. Pod koniec XIX wieku przywrócono tradycyjny herb Biłgoraja: na czerwonej tarczy znajdują się trzy srebrne belki, nad którymi jest umieszczony skierowany w lewo Łabędź.Przywileje 1578 – miasto uzyskało prawo do trzech jarmarków;
1578 – Stefan Batory pozwolił na swobodny przewóz do miasta mięsa i sprzedawania go w „jatkach lub na pniakach”;
1578 – zwolnienie mieszczan i przedmieszczan od wszelkich podatków, świadczeń państowych oraz targowego na okres 8 lat;
1611 – miasto uzyskało prawo do czterech jarmarków;
1693 – miasto uzyskało prawo do ośmiu jarmarków;
1720 – przywilej wydany dla cechu sitarskiego przez ówczesną właścicielkę miasta Konstancję Marię Szczuczynę z Potoka.
Przynależność administracyjna i zmiany granic
1772 – podczas pierwszego rozbioru Biłgoraj znalazł się pod zaborem austriackim;
1776 – na mocy Konwencji Warszawskiej Austria zwróciła Rzeczypospolitej Biłgoraj oraz okolice;
1795 – po trzecim rozbiorze teren znalazł się ponownie pod panowaniem Austrii;
1809 – miasto włączono do Księstwa Warszawskiego. Obszar wchodził w skład nowo utworzonej Galicji Zachodniej, należąc do cyrkułu józefowskiego;
1815 – utworzono Królestwo Polskie, a Biłgoraj znalazł się w zaborze rosyjskim;
1816 – wprowadzono nowy podział administracyjny – Biłgoraj znalazł się w obwodzie zamojskim;
1866 – utworzono powiat biłgorajski z siedzibą w Biłgoraju;
1919 – powiat biłgorajski stał się jednym z powiatów województwa lubelskiego;
1918–1939 – Biłgoraj był siedzibą powiatu, a także jedyną gminą miejską w powiecie.